Telefony komórkowe powodują nowotwory mózgu? Nowe, ważne poszlaki

16 listopada 2014
Stefan Karczmarewicz

Dając dziecku telefon komórkowy w prezencie, zadbaj, by stosowało go racjonalnie. Inaczej wraz z telefonem ofiarujesz mu guza mózgu. Takie są wnioski z opublikowanej w końcu października pracy szwedzkich lekarzy.

O możliwym niekorzystnym wpływie pola elektromagnetycznego – generowanego przez telefony komórkowe – na centralny układ nerwowy wiadomo było już od dawna. Pole elektromagnetyczne potencjalnie może niekorzystnie wpływać na tkankę mózgu, między innymi poprzez podnoszenie jej temperatury. Teoretycznie większe zagrożenie dotyczy dzieci – chociażby z powodu mniejszej grubości kości czaszki. Należy obawiać się zwłaszcza nowotworów tkanki mózgowej. Tyle teorii.

Praktyczna weryfikacja nie jest już taka prosta. Wyniki opublikowanych badań nie są ani spójne, ani jednoznaczne. Nie można twierdzić, że istnieją niepodważalne dowody na to, że telefony komórkowe powodują guzy mózgu. Warto jednak pamiętać, że w tego rodzaju badaniach kluczowy wpływ na otrzymany wynik ma ich metodyka, w tym – liczba obserwowanych osób i czas obserwacji. Dlatego tak ważna jest publikacja w „Pathophysiology” z 28 października 2014 r.

Dr Lennart Hardell i dr Michael Carlsberg z Kliniki Onkologii Szpitala Uniwersyteckiego w Örebro w Szwecji przeprowadzili zbiorczą analizę dwóch badań dotyczących związku występowania złośliwych guzów mózgu z intensywnością i łącznym czasem używania telefonów komórkowych.

W analizie uwzględniono łącznie 1498 pacjentów z rozpoznanymi i potwierdzonymi histopatologicznie złośliwymi guzami mózgu. Większość z nich stanowiły glejaki – nowotwory wywodzące się z tkanki pełniącej (pozwolę sobie na duże uproszczenie) pomocniczo-wspierającą funkcję wobec tkanki nerwowej.

Grupę kontrolną stanowiło łącznie 3530 osób bez guzów mózgu, zaproszonych do badania w wyniku losowania. Zadbano jedynie, by grupy były porównywalne pod względem wieku i płci. Każdy uczestnik badania został poproszony o wypełnienie formularza uwzględniającego czas użytkowania telefonu komórkowego, intensywność (minuty/dzień), częściej używane podczas rozmów ucho, stosowanie zewnętrznej anteny i/lub zestawu głośnomówiącego podczas rozmów w samochodzie (obydwa te czynniki traktowano jako minimalizujące ekspozycję).

Na podstawie numeru telefonu ustalano technologię, z której korzystał uczestnik. W Szwecji stosowane były bowiem różne prefiksy numerów telefonicznych dla komórkowej telefonii analogowej i cyfrowej (2G, 3G). Pozostałe badania dotyczyły historii zatrudnienia, narażenia na szkodliwe substancje, palenia tytoniu oraz dziedzicznego obciążenia skłonnością do nowotworów. Słowem – zapytano również o wszystkie inne czynniki, mogące być przyczyną albo współprzyczyną nowotworu złośliwego. Wszystkie dane były zakodowane, by uniemożliwić identyfikację źródła, a następnie wprowadzane do bazy danych i poddawane analizie. Jak widzimy – badanie zostało zaprojektowane i przeprowadzone starannie. Przyjrzyjmy się zatem wynikom.

Ryzyko wystąpienia glejaka rosło zarówno wraz z łącznym czasem (w latach), jak i intensywnością korzystania z telefonu komórkowego (wyrażoną łączną, szacowaną liczbą godzin rozmów). Analiza wykazała, że początkowo ryzyko to narastało powoli w ciągu pierwszych 20 lat stosowania telefonu, by po ich przekroczeniu zwiększyć się dwukrotnie, a po 25 latach – trzykrotnie. Efekt zatem ujawnia się późno. Warto jednak zwrócić uwagę, że wzrost ryzyka następuje znacznie stromiej dla telefonii 3G. Grupą najbardziej narażoną były osoby, które rozpoczęły używanie telefonu komórkowego przed 18. rokiem życia.

Podsumowując – glejaki występowały późno, częściej u intensywnie rozmawiających oraz u tych, którzy zaczęli korzystać z telefonii komórkowej we wczesnej młodości. Polskich danych na ten temat nie znam, ale myślę, że mogą być przesunięte w czasie względem szwedzkich. Z powodów ekonomicznych telefonia komórkowa stała się u nas powszechnym dobrem znacznie później.

Warto wspomnieć, że nie znamy mechanizmu, który miałby powodować nowotworzenie w tkance mózgowej. Przeciwnicy tej tezy pytają na przykład, dlaczego nie odnotowujemy wzrostu zachorowań na raka skóry głowy i szyi intensywnych użytkowników telefonów komórkowych. Historia medycyny uczy jednak dosadnie, ze jeżeli nie znamy konkretnego mechanizmu sprawczego dla jakiegoś związku przyczynowo-skutkowego, to nie oznacza, ze nic takiego nie istnieje, a korelacja jest czystym przypadkiem.

Telefon komórkowy to wspaniałe narzędzie. Bez przesady można powiedzieć, że wiele osób zawdzięcza mu życie. Chociażby dlatego, że zapewnia możliwość natychmiastowego wezwania pomocy na autostradzie czy w górach. Jednak używany nieracjonalnie może potencjalnie stanowić zagrożenie dla swojego właściciela – na to wskazują przedstawione dane.

Jakie wnioski praktyczne? Bardzo proste cztery zasady:

  • Wiadomości tekstowe (SMS, komunikatory, e-maile) powinny być używane, zwłaszcza przez dzieci i młodzież, jako preferowana forma łączności komórkowej.
  • Do połączeń głosowych, zwłaszcza trwających dłużej niż kilkanaście sekund, bezwzględnie powinny być stosowane zestawy słuchawkowe – najlepiej przewodowe.
  • Jeżeli sytuacja na to pozwala, zamiast systemu słuchawkowego można zastosować tryb głośnomówiący telefonu, a podczas jazdy samochodem – zewnętrzny zestaw głośnomówiący.

Wszystkich powyższych reguł należy uczyć dzieci oraz młodzież i kontrolować, czy młodzi ludzie się do nich stosują. Pamiętajmy, że jeżeli ktoś zaczyna intensywnie korzystać z telefonu komórkowego w wieku lat 14, to już mając lat 39, będzie trzykrotnie bardziej narażony na rozwój glejaka niż osoba stosująca zasady bezpieczeństwa lub korzystająca z telefonii komórkowej raczej okazjonalnie.

No i jeszcze nie zasada, ale postulat. Mój własny, osobisty. Prawo pracy powinno wymagać, by wszyscy pracownicy firm, których stanowisko wymaga wielu minut rozmów przez telefon, byli obowiązkowo wyposażani w odpowiednie zestawy słuchawkowe. Dotyczy to zwłaszcza asystentek. Pracodawca powinien też egzekwować korzystanie ze wspomnianych zestawów.

Czy badanie ze Szwecji jednoznacznie przesądza sprawę szkodliwości telefonów komórkowych? Z pewnością nie. Jednak nawet eksperci podchodzący sceptycznie do wyników tej pracy podkreślają, że stosowanie środków ostrożności jest tak samo niezbędne do czasu otrzymania ostatecznej odpowiedzi, jak prowadzenie dalszych badań w celu jej uzyskania.

PS Pozwalam sobie przeprosić Państwa za dłuższe niż zazwyczaj milczenie. Wytłumaczenie (pośrednie), przedstawione przez Dariusza Kamysa z Kabaretu „Potem”, znajdziecie Państwo pod tym linkiem.

Poważniejąc – dziękuję Państwu serdecznie za komentarze do poprzedniego wpisu. Do tematu postępowania wobec osoby nieuleczalnie chorej wrócimy niebawem, bo życie przyniosło kolejny, dość dramatyczny materiał do przemyślenia.