Katastrofie w Alpach można było zapobiec

29 marca 2015
Stefan Karczmarewicz

Śmierć pasażerów i załogi lotu Germanwings była następstwem depresji drugiego pilota, ale być może również niedopatrzeń pracodawcy lub instytucji medycznych, które go leczyły.

To, co zrobił drugi pilot niemieckich linii, nazywa się fachowo rozszerzonym samobójstwem. Dane, które już mamy, pozwalają na łatwe odtworzenie niepokojąco prostej i logicznej sekwencji zdarzeń, prowadzących w rezultacie do tragicznego końca. Odtwórzmy je, z koniecznymi uproszczeniami, by zwiększyć prawdopodobieństwo, że nasza historia nie odbiegnie zbyt daleko od prawdy (której szczegółów wszak jeszcze nie znamy, a być może nie poznamy).

Był sobie pilot, dla którego latanie było sensem życia. Z tego, co wiem, nie jest to żaden szczególny wyróżnik – piloci często są tak zbudowani mentalnie. Bohater naszej opowieści zapadł na chorobę okulistyczną, która miała postępujący charakter. Jej skutki były znane pacjentowi, a najgorszym z nich miała być utrata w przewidywalnej przyszłości licencji pilota.

Popadł w depresję, jednym z jej skutków była zmiana osobowości. Jego dziewczyna nie wytrzymała z nim i odeszła. Zapewne czuł się osaczony, bez nadziei na pozytywne zakończenie. Zapewne – jak niejeden pacjent z ciężką depresją – nie widział sensu życia i odejście wydawało mu się jedynym rozwiązaniem. Mógł, jak wielu samobójców, zginąć tak, żeby nie dać innym szans na ratunek, ale również – by nikogo fizycznie nie skrzywdzić. Wybrał tzw. rozszerzone samobójstwo.

Zablokował drzwi kabiny pilotów. Mógł w tym momencie wyłączyć silniki – samolot spadłby znacznie szybciej. On jednak rozpoczął stałe obniżanie lotu, ale z prędkością opadania (tu wierzę wszystkim wypowiadającym się ekspertom lotniczym, których oglądałem, słuchałem lub czytałem) charakterystyczną dla pierwszej fazy zniżania przed lądowaniem. Być może zaplanował taki scenariusz – jako swoje ostatnie podejście do lądowania w życiu.

Jeżeli prawdą jest, że samolot rozbił się w miejscu, które dobrze znał i lubił, przemawia to tym bardziej za hipotezą, że przebieg dramatu nie był przypadkowy, lecz starannie przemyślany. To z kolei czyni mniej prawdopodobne chwilowe obniżenie nastroju jako przyczynę desperackiego kroku, a tym bardziej każe myśleć o depresji. Tyle faktów i niewysilonych przypuszczeń. Pora na wątpliwości.

Kluczowe pytanie brzmi: czy pracodawca pilota – linia Germanwings należąca do Lufthansy – wiedział o chorobie narządu wzroku u swojego pilota? Jeżeli wiedział, to czy ktoś w firmie zadał sobie trud, żeby sprawdzić, co taka choroba oznacza i czym musi (lub może) się skończyć? Jeżeli sprawdził i dowiedział się tego, co trzeba, to czy zlecił, by pacjent został poddany kontroli psychologicznej i by testy te były powtarzane systematycznie?

Choroba miała wszak charakter postępujący… Jest wysoce prawdopodobne, że w pewnym momencie uznano by, że konieczna jest konsultacja psychiatryczna – z powodu nasilenia depresji. Jest również bardzo prawdopodobne, że psychiatra spowodowałby zawieszenie pacjenta w lotach. Jeżeli pracodawca wiedział i nie wdrożył odpowiedniego toku postępowania, to dyrektor linii i ci pracownicy, którzy zaniechali prostych procedur, powinni być uznanymi za współwinnych śmierci 149 osób.

Jeżeli jednak pracodawca nie wiedział, to znaczy, że szpital, w którym pacjent był leczony (cytuję określenie z serwisów informacyjnych) „na chorobę nie psychiatryczną” – czyli okulistyczną – zachował tę informację dla siebie.

Brzmi jak z koszmaru: szpital nie zawiadomił linii lotniczych, że ich pilot cierpi na chorobę, która wykluczy wykonywanie przez niego zawodu? Nie znam procedur obowiązujących w Niemczech, ale mam nadzieję, że się mylę – że taki wariant jest niemożliwy. Bo jeżeli jest możliwy (oczywiście w imię zachowania tajemnicy lekarskiej i ochrony danych), to należy bardzo mocno zrewidować obowiązujące w tym względzie zasady – w odniesieniu do tzw. zawodów wrażliwych.

Za tym, że system jest bardzo niedoskonały, przemawia również fakt, że linie lotnicze mogły nie wiedzieć, że pilot, którego desygnowały do lotu z Barcelony do Düsseldorfu, nie był tego dnia zdolny do pracy. Zwolnienie lekarskie, które jest w istocie orzeczeniem o krótkotrwałej niezdolności do pracy, znaleziono w mieszkaniu sprawcy katastrofy.

Ktokolwiek dopuścił się niedopatrzenia lub zaniechania – w kabinie pilotów znalazł się człowiek z zaawansowaną depresją. Depresja nie pojawia się nagle i niezwykle rzadko pozostaje niezauważona. Dlatego wbrew opiniom ekspertów lotniczych pozwalam sobie twierdzić, że katastrofy w Alpach można było, być może, uniknąć.

Nie wtedy, gdy samolot z zablokowanymi drzwiami kabiny pilotów rozpoczął nieuchronne zniżanie. Działania prewencyjne należało rozpocząć dużo wcześniej – na dni, a może tygodnie przed tragicznym lotem.